مقدمه: تحولی در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا
روابط ترکیه و اتحادیه اروپا همواره ویژه و بیمانند بوده است؛ رابطهای که طی دههها با عدم توازنهای ساختاری شکل گرفته است. در تمام ابعاد این شراکت، از تجارت گرفته تا دیپلماسی، این نابرابریها خود را نشان دادهاند.
آخرین نمونه این عدم توازن در حوزه رفتوآمد بود: کالاها به راحتی از مرزها عبور میکردند، اما افراد با صفهای طولانی ویزا مواجه میشدند. برای مثال، یک کامیون حامل قطعات خودرو از ترکیه میتوانست ظرف چند روز به آلمان برسد، اما صادرکننده پشت آن ممکن بود هفتهها در انتظار وقت سفارت بماند.
تصمیم جدید اتحادیه اروپا و تغییر روند گذشته
کاهش عدم توازن در رفتوآمد
این عدم توازن تنها به حوزه رفتوآمد محدود نبود و در مذاکرات نیز تصمیمها اغلب به زیان ترکیه تمام میشد.
اما تصمیم کمیسیون اروپا در ۱۵ ژوئیه میتواند نخستین نشانه واقعی تغییر این روند باشد.
بر اساس طرح جدید، شهروندان واجد شرایط ترکیه میتوانند ویزای چندبار ورود شنگن با اعتبار تا پنج سال دریافت کنند. این تغییر، عدم اطمینان همیشگی درباره بازگشت بهموقع گذرنامهها را تا حد زیادی برطرف میکند.
تأثیرات کوتاهمدت: کاهش فشار مالی و زمانی
اروپا همچنان به دلیل برتری فناوری و کیفیت آموزش بالا، مقصدی جذاب برای شهروندان ترکیه است. با این حال، هزینههای مالی اخذ ویزا سنگین بوده است.
- در سال ۲۰۲۴، شهروندان ترکیه ۹۳.۹ میلیون یورو هزینه درخواست ویزای شنگن پرداخت کردند.
- از این مبلغ، ۱۳.۶ میلیون یورو بابت درخواستهای ردشده هدر رفت.
- در ۱۵ سال گذشته، مجموع هزینه پرداختی خانوارها و کسبوکارهای ترکیه بیش از ۷۷۵ میلیون یورو بوده است.
هرچند افزایش اعتبار ویزا این هزینهها را حذف نمیکند، اما مردم را از چرخه خستهکننده تمدید هر چند ماه یکبار نجات میدهد.
رشد تجارت با تسهیل ویزا
تجارت فعلی ترکیه و اتحادیه اروپا
- حجم تجارت دو طرف در سال گذشته: ۲۱۰.۷ میلیارد یورو
- صادرات ترکیه به اتحادیه اروپا: ۹۸.۴ میلیارد یورو (قطعات خودرو، ماشینآلات، لوازم الکترونیکی، نساجی)
- واردات از اتحادیه اروپا: ۱۱۲.۳ میلیارد یورو (کالاهای صنعتی و مواد شیمیایی)
با تسهیل ویزا، تجارت نه تنها رشد خواهد کرد، بلکه دسترسی سریعتر صادرکنندگان به بازار اروپا، آنها را در رقابت با کشورهایی مانند چین تقویت میکند.
فراتر از تجارت: آموزش و گردشگری
طبق آمار رسمی کمیسیون اروپا، در سال ۲۰۲۴ شهروندان ترکیه ۱,۱۷۳,۹۱۷ درخواست ویزای شنگن ثبت کردند که ترکیه را پس از چین در جایگاه دوم جهانی قرار داد.
- نرخ رد درخواستها: ۱۴.۵٪ (بیش از ۱۷۰ هزار درخواست رد شده)
- بسیاری از این درخواستها متعلق به دانشجویان پذیرفتهشده در دانشگاهها و برنامههای اراسموس بود که به دلیل تأخیر در وقت سفارت، کلاسها و فرصتهای بورسیه خود را از دست دادند.
در حوزه گردشگری، نابرابری آشکارتر است:
- شهروندان اتحادیه اروپا بدون ویزا به ترکیه سفر میکنند.
- در سال ۲۰۲۴، ترکیه ۶۲.۶ میلیون بازدیدکننده خارجی داشت (شامل ۹.۵ میلیون شهروند ترک مقیم خارج) که ۶۱.۱ میلیارد دلار درآمد ایجاد کرد.
- تنها از آلمان ۶.۶ میلیون گردشگر وارد ترکیه شدند.
در مقابل، تنها حدود ۱.۱ تا ۱.۲ میلیون سفر شهروندان ترکیه به کشورهای اتحادیه اروپا صورت گرفت که دلیل اصلی آن محدودیتهای ویزایی بود.
تأثیرات بلندمدت: حرکت به سمت ادغام کامل
اهداف آینده
این اقدام تازه تنها آغاز راه است و نه مقصد نهایی. دو هدف اصلی که مدتها معطل ماندهاند باید دوباره در دستور کار قرار گیرند:
- سفر بدون ویزا برای شهروندان ترکیه
- بهروزرسانی اتحادیه گمرکی
رییسجمهور رجب طیب اردوغان در کنفرانس خبری مشترک با رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، اورسولا فون در لاین، تأکید کرد:
«اتحادیه گمرکی باید بهروزرسانی شود و مذاکرات برای آزادی ویزا از سر گرفته شود.»
لزوم بهروزرسانی اتحادیه گمرکی
اتحادیه گمرکی فعلی که در سال ۱۹۹۶ شکل گرفت، متعلق به عصری است که تجارت دیجیتال وجود نداشت.
- تجارت خدمات و مناقصات دولتی در آن لحاظ نشده است.
- محدودیت در آزادی رفتوآمد مهمترین ضعف آن است.
یک توافق مدرن میتواند تولید ناخالص داخلی ترکیه را افزایش دهد، بازار خدمات اتحادیه اروپا را باز کند و صادرات کشاورزی را تقریباً دو برابر کند.
صدای دیپلماتهای اروپایی
توماس اوسوفسکی، سفیر اتحادیه اروپا در ترکیه، نظام ویزای فعلی را «شرمآور و غیرقابلقبول» خوانده است. این اظهارات نشان میدهد حتی در بروکسل هم به ناکارآمدی وضعیت فعلی اذعان دارند.
ترکیه نقش مهمی در امنیت، تجارت و انرژی اروپا داشته، اما شهروندانش همچنان با محدودیتهای قدیمی روبهرو هستند. این گام جدید هرچند مشکلات سالها را یکشبه حل نمیکند، اما نشانهای است که هر دو طرف آماده حرکت به سمت بهبود هستند.
جمعبندی
اصلاحات جدید شنگن باید به عنوان آغازی برای تغییرات بزرگتر دیده شود، نه نقطه پایان. این تغییر میتواند زمینه را برای آزادی ویزا، نوسازی اتحادیه گمرکی و ادغام بیشتر ترکیه با اتحادیه اروپا فراهم کند.
